του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη
Από εκείνες τις προσωπικότητες που μένουν πάντα στη σκιά διάσημων συγγενών τους, ήταν και η Βαλέρια Ιβάνοβνα Τσβετάγιεβα (1883 – 1966), ετεροθαλής αδελφή, από τον πρώτο γάμο του πατέρα της Μαρίνας Τσβετάγιεβα, Ιβάν Τσβετάγιεφ, ιδρυτή του σημερινού μουσείου Καλών Τεχνών «Α. Σ. Πούσκιν» στην Μόσχα.
Ιβάν Τσβετάγιεφ
Ενώ όλοι γνωρίζουν την αδελφή της Μαρίνας, Αναστασία, συγγραφέα του γνωστού δίτομου έργου με τα Απομνημονεύματά της, τα οποία όχι μόνο συνέχισαν την μεγάλη παράδοση αυτού του λογοτεχνικού είδους, αλλά μας κληροδότησαν ένα συναρπαστικό πανόραμα της ρωσικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, η Βαλέρια Ιβάνοβνα Τσβετάγιεβα παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη στο ευρύ κοινό.
Η Βαλέρια ήταν η πρωτότοκος θυγατέρα στην οικογένεια του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Μόσχας Ιβάν Τσβετάγιεφ και Βαρβάρας Ντμίτριεβνα, κόρης του γνωστού ιστορικού Ντμίτρι Ιβάνοβιτς Ιλοβαΐσκι. Το 1890, μετά την γέννηση του δεύτερου παιδιού τους, του Αντρέι, η μητέρα πέθανε και το κοριτσάκι από επτά χρονών στερήθηκε την μητρική αγάπη. Ο πατέρας της ξαναπαντρεύτηκε το 1891 την Μαρία Αλεξάντροβνα Μέιν, μα όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, η μητριά δεν μπόρεσε να πάρει τη θέση της μητέρας.
Η Βαλέρια μεγάλωσε μεν στην νέα οικογένεια, ουσιαστικά όμως ζούσε πολύ μοναχικά κι απόμακρα. Κάποια στιγμή, το οικογενειακό συμβούλιο αποφάσισε να πάει εσώκλειστη στο Ινστιτούτο της Αυτοκράτειρας Αικατερίνης στην Μόσχα, για να ολοκληρώσει τις εγκύκλιες σπουδές της. Η Βαλέρια αποφοίτησε αριστούχα από το σχολείο και επέστρεψε στο πατρικό της σπίτι όντας πλέον ενήλικη και ανεξάρτητη. Συνέχισε τις σπουδές της στην Ανώτατη Σχολή Θηλέων του Γκουριέ και όταν αποφοίτησε αποφάσισε να κερδίζει μόνη της τα προς το ζειν και εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία. Στα τέλη της άνοιξης του 1917, όταν ο κόσμος γνώριζε την ανατροπή κάθε τάξεως, εκείνη νοίκιασε ένα δωμάτιο σε μία ίζμπα χωρικών στο Ποντόλσκε.
Στο τέλος του καλοκαιριού της ίδιας χρονιάς, μετακόμισε στην πόλη Κοζλόφ του κυβερνείου του Ταμπόφ, όπου άρχισε να εργάζεται ως δασκάλα στο τοπικό γυμνάσιο. Την επόμενη χρονιά, επέστρεψε στην Μόσχα, όπου νοίκιασε ένα δωμάτιο στο διαμέρισμα μίας οικογένειας και άρχισε να εργάζεται ως δασκάλας στο ιδιωτικό γυμνάσιο Θηλέων της Ε. Μπ. Γκρονκοφσκάγια, όπου δίδασκε Γαλλικά και Ιστορία. Παράλληλα, είχε έντονη κοινωνική δραστηριότητα ιδρύοντας Εθνογραφικό Μουσείο στο γυμνάσιο, στο οποίο διοργάνωνε εκθέσεις, έδινε διαλέξεις και ασχολήθηκε με ιστορικές έρευνες σχετικά με την ιστορία της Μόσχας και της ευρύτερης περιοχής, ενώ δεν παρέλειπε να διοργανώνει εκδρομές στα περίχωρα.
Στη συνέχεια ίδρυσε και ανέλαβε επικεφαλής και παιδαγωγός της Κρατικής Σχολής Κινητικών Τεχνών, εμπνευσμένη από την τέχνη της Ισιδώρας Ντάνγκαν και, παράλληλα είχε δικό της ιδιωτικό στούντιο χορού.
Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής η Βαλέρια Ιβάνοβνα συμμετείχε ενεργά στην καθημερινή ζωή, αντιμετωπίζοντας διάφορα προβλήματα που αφορούσαν τη λειτουργία του Μουσείου Εικαστικών τεχνών, το σημαντικότερου έργου του πατέρα της, ενώ προς το τέλος της ζωής της έγραψε και μία θαυμάσια βιογραφία του Ιβάν Βλαντίμιροβιτς Τσβετάγιεφ. Το βιβλίο της «Χωρίς καμία ανταμοιβή» κυκλοφόρησε το 2005 από του Μουσείο της οικογένειας των Τσβετάγιεφ στο Νόβο-Ταλίτσκ, ωστόσο δεν συμπεριλήφθηκαν σε αυτό όλα όσα είχε γράψει.
Βασικά ήμουν πάντα καλλιτέχνης
Τα Απομνημονεύματα της Βαλέριας Τσβετάγιεβα, παρόλο που γράφτηκαν από την ίδια σε μεγάλη ηλικία, έχουν τεράστιο και ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από όλα τα παιδιά του Ιβάν Βλαντίμιροβιτς, η Βαλέρια ήταν η μόνη που κατέφερε να επιβιώσει παρά τις κατακλυσμιαίες ανατροπές της ζωής, οι οποίες τσάκισαν εκατομμύρια ζωές, ανάμεσα στις οποίες ήταν και οι αδελφές της Μαρίνα και Αναστασία.
Βαλέρια Τσβετάγιεβα
Η Βαλέρια, μαζί με τον σύζυγό της Σεργκέι Ιασόνοβιτς Σεβλιάγκιν, φιλόλογο, λατινιστή και παιδαγωγό, αρχικά εγκαταστάθηκε στην Μόσχα, αργότερα μετακόμισε στο Ταρούς, όπου το 1956, δέχτηκε και ανέθρεψε την ανιψιά της Αριάδνη Εφρόν, μόλις αυτή απελευθερώθηκε από την εξορία. Η Αριάδνη, έχτισε σε ένα κομμάτια γης που της παραχώρησε η θεία της, ένα σπιτάκι, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής της. Στο σπιτάκι αυτό η Αριάδνη έκανε μεταφράσεις των ποιημάτων και της πρόζας της μητέρας της. Μαζί με την θεία της, φρόντισε για το κενοτάφιο της Μαρίνας Τσβετάγιεβα που υπάρχει μέχρι σήμερα στο Ταρούς.
