Η Όλγα Γκριγκόριεβνα Σατουνόφσκαγια (1901-1990).
Γεννήθηκε στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν και από ηλικίας 16 ετών, μαθήτρια, ήταν από τους επικεφαλής της παράνομης οργάνωσης των Μπολσεβίκων στην περιοχή. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από τους Αζέρους, τους Τούρκους, τους Αρμένιους, τους τσαρικούς. Γλίτωσε. Μετά το 1917 κατέλαβε διάφορες θέσεις στον μηχανισμό της νέας εξουσίας. Το 1937 την συνέλαβαν, ανέκριναν και καταδίκασαν σε 8 χρόνια εγκλεισμό στα γκουλάγκ ως «μέλος τροτσκιστικής οργάνωσης». Εξέτισε την ποινή της στην Κολιμά.
Επιβίωσε, επέστρεψε και το 1956 ο Χρουστσόφ της ανέθεσε μια νέα αποστολή: την προεδρεία της επιτροπής διερεύνησης των σταλινικών διώξεων. Το παιχνίδι της μοίρας. «Την ανάκριση διεξήγαγε η κρατούμενη» είναι ο τίτλος του άρθρου που έγραψε ο σημαντικός Ρώσος φιλόσοφος Γκ. Πομεράντς για αυτή την ιστορία, όπως του την αφηγήθηκε η ίδια. Υποχρέωσε την ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. να της παραδώσει το προσωπικό αρχείο του Στάλιν, όπου ανακάλυψε τα έγγραφα με τις ιδιόχειρες υπογραφές και σημειώσεις στους ατελείωτους καταλόγους των θυμάτων, αλλά και τη δολοφονία του Κίροφ.
Ο κομματικός μηχανισμός, με τους Σούσλοφ και Κοζλόφ, κινητοποιήθηκε φοβούμενος τις αποκαλύψεις και απαγόρευσε τη δημοσιοποίησή των ευρημάτων της έρευνάς της.
Έκτοτε, παρέμεινε στην αφάνεια και πέθανε το 1990. Στην 100 επέτειο της γέννησής της, η κόρη εξέδωσε στη Γερμανία το βιβλίο της “Για τον αιώνα που πέρασε” όπου περιγράφει τη ζωή της (Berlin, La Jolla, 2001).
Επιστολή της Ο.Γ. Σουτανόφσκαγια προς τον Α. Ν. Γιάκοβλεφ
σχετικά με τις συνθήκες της δολοφονίας του Σ. Μ. Κίροφ
12-06/1989
Προς τον Γραμματέα της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε.,
μέλος του Πολιτικού Γραφείου σύντροφου Γιάκοβλεφ Α. Ν.
από την Σατουνόφσκαγια Ο.Γ. μέλος του κόμματος από το 1916.
Αξιότιμε Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς!
Στην από 5 Σεπτεμβρίου 1988 επιστολή μου, την οποία παραλάβατε μόλις τον Δεκέμβριο, εξέφρασε την ανησυχία μου ως προς τη διαφύλαξη των υλικών της διερεύνησης των συνθηκών της δολοφονίας του Σ. Μ. Κίροφ. Με βάση της διενεργηθείσα έρευνα το Προεδρείο της Κ.Ε. αποφάσισε την επανεξέταση όλων των δικών της δεκαετίας του ’30: των Ζινόφιεφ – Κάμενεφ, Πιατακό – Σοκόλνικοφ, Τουχασέφσκι, Μπουχάριν.
Μετά τη διανομή στα μέλη του Προεδρείου της Κ.Ε. της έκθεσης για τη δίκη του Μπουχάριν μου τηλεφώνησε νωρίς το πρωί ο Ν. Σ. Χρουστσόφ και είπε: «Όλη τη νύχτα διάβαζα την αναφορά σας και έκλαιγα. Τι πράγματα κάναμε! Τι κάναμε». Παρόλα αυτά, υπό την πίεση των σταλινικών μελών του Προεδρείου της Κ.Ε., όλα τα έγγραφα που αφορούσαν τόσο τη δολοφονία του Σ. Μ. Κίροφ, όσο και των προαναφερθεισών δικών, ο Ν. Σ. Χρουστσόφ διέταξε να τεθούν στο αρχείο. Στις αντιρρήσεις μου δήλωσε: «Τώρα δεν θα μας κατανοήσουν. Θα επιστρέψουμε σε αυτό μετά από 15 χρόνια». Του είπα: «Στην πολιτική η αναβολή λήψης απόφασης σε 15 χρόνια, σημαίνει ότι σκάβεις τον λάκκο σου. Σας περιβάλλουν άτομα που δεν είναι λενινιστές».
Θα πρέπει να σημειώσω πως η έρευνα των εγγράφων έγινε από εμένα προσωπικά μέσα σε μία ατμόσφαιρα οργισμένης διαπόμπευσης από την πλευρά των σταλινικών και συστηματικής παρακολούθησης σε κάθε μου βήμα. Με προειδοποίησαν σχετικά με αυτά τα μέλη της Κ.Ε. διευθυντής του τμήματος καθοδηγητικών στελεχών Τσουράγιεφ και οι διευθυντές του οργανωτικού της Κ.Ε. Πιβοβάροφ, καθώς επίσης ένας ελεγκτής της Επιτροπής Κομματικού Ελέγχου και το στέλεχος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. Γκράτσεφ.
Αφού τα έγγραφα όλων των ερευνών (46 τόμοι) και οι εκθέσεις συμπερασμάτων παραδόθηκαν στο αρχείο, αναγκάστηκα να αποχωρήσω από την Επιτροπή Κομματικού Ελέγχου και έτσι οι σταλινικοί βρήκαν την ευκαιρία της φαλκίδευσής τους. Την παραποίηση των εγγράφων έκαναν ο αναπληρωτής πρόεδρος της Επιτροπής Κομματικού Ελέγχου Ζ. Σερντιούκ και το στέλεχος της Επιτροπής Κομματικού Ελέγχου Γ. Κλίμοφ. Ένα μέρος των βασικών εγγράφων του κατέστρεψαν, ένα άλλο μέρος το παραποίησαν.
Στις 5 Ιουνίου τρέχοντος έτος με επισκέφτηκε ο Ν. Κατκόφ από την Επιτροπή Κομματικού Ελέγχου, συνοδευόμενος από δύο εισαγγελείς με σκοπό «να συζητήσουν» μαζί μου. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης επιβεβαιώθηκε η άποψη μου ότι με εντολή σταλινικών από το περιβάλλον του Χρουτσόφ έγινε μία ιστορική φαλκίδευση. Από τους φακέλους των εγγράφων των ερευνών εξαφανίστηκαν:
- Η μαρτυρική κατάθεση του μέλους του κόμματος από το 1911 Σ. Λ. Μάρκους, της μεγαλύτερης αδελφής της συζύγου του Σ. Μ. Κίροφ – κατά λέξη – για τη μυστική σύσκεψη στο διαμέρισμα του Ορτζονικίτζε και για την κλήση του Κίροφ από τον Στάλιν μετά από αυτή τη σύσκεψη. Και, λεπτομερώς, για τη συζήτηση με τον Γενικό Γραμματέα.
- Το αντίγραφο της κατάθεσης στην ανάκριση του βοηθού του Σεργκό Μαχόβερ, ο οποίος ήταν παρόν στην προαναφερθείσα σύσκεψη. Ως προς αυτό ο σύντροφος Κατκόφ δήλωσε πως δεν έγινε καμία μυστική σύσκεψη στο σπίτι του Σεργκό κατά τη διάρκεια των εργασιών του 17ου συνεδρίου του κόμματος.
- Εξαφανίστηκαν επίσης οι καταθέσεις των παλιών Μπολσεβίκων Οπάριν και Ντμίτριεφ για τη σκηνή της ανάκρισης του Λ. Νικολάγιεφ στις 2 Δεκεμβρίου, όταν ο δολοφόνος δήλωσε πως για την απόπειρα δολοφονίας του Κίροφ τον ώθησαν και τον προετοίμασαν στελέχη της N.K.V.D. Τότε, στελέχη της N.K.V.D. τον ξυλοκόπησαν άγρια και τον μετέφεραν αναίσθητο στη φυλακή. Στους φακέλους της έρευνας υπήρχαν μαρτυρίες των γιατρών της φυλακής.
Αναφορικά με τα κίνητρα της απόπειρας δολοφονίας, ο σύντροφος Κακτόφ δήλωσε πως τάχα ο Νικολάγιεφ διέπραξε το φόνο αποκλειστικά και μόνο για λόγους προσωπικής αντεκδίκησης και ότι ο Στάλιν δεν έχει καμία ανάμειξη σε αυτό.
- Χάθηκε η έκθεση πραγματογνωμοσύνης για τις αιτίες θανάτου του σωματοφύλακα του Σ. Μ. Κίρο, Μπορίσοφ, ο οποίος πέθανε όχι από χτύπημα σε κάποιο σκαλοπάτι, αλλά από χτύπημα με βαρύ μεταλλικό αντικείμενο στο κεφάλι.
- Σύμφωνα με τη μαρτυρία του οδηγού του φορτηγού, το στέλεχος της N.K.V.D. που καθόταν στη θέση του συνοδηγού, προσπάθησε ξαφνικά να πάρει το τιμόνι στα χέρια του και να οδηγήσει το αυτοκίνητο στον τοίχο της αποθήκης, μα ο οδηγός κατάφερε να τον εξουδετερώσει και να αποτρέψει το ατύχημα. Η μαρτυρία αυτή, κατά τον σύντροφο Κατκόφ, δεν υπάρχει.
- Το στέλεχος της N.K.V.D.Κατσάφα, το οποίο ήταν παρόν σε εικοσιτετράωρη βάση στο κελί του Νικολάγιεφ, κατέθεσε γραπτώς στην επιτροπή πως ο δολοφόνος συμφώνησε να καταθέσει στους ανακριτές σχετικά με την ύπαρξη ενός δήθεν «κέντρο τροτσκιστών και οπαδών του Ζινόβιεφ», μόνο αφού του υποσχέθηκαν ότι θα του χαρίσουν τη ζωή.
Στη δίκη υπό την προεδρεία του Ούρλιχ ο Νικολάγιεφ αρχικά αναίρεσε την ομολογία του που ήταν προϊόν βασανιστηρίων και δήλωσε πως δεν υπάρχει κανένα κέντρο. Ο Ούρλιχ, ανέκρινε τον Νικολάγιεφ χωρίς την παρουσία των υπόλοιπων κατηγορουμένων και τελικά τον έκανε να σπάσει. Στο διάλειμμα της δίκης ο Νικολάγιεφ ήταν σε χωριστό κελί από τους υπόλοιπους. Στην αρχή φώναζε πως δεν υπάρχει κανένα κέντρο, πως κατηγόρησε αθώους ανθρώπους (βλέπε επιστολή του φρουρού Γκούσεφ προς τον Ν. Σ. Χρουστσόφ). Μετά την ανακοίνωση της θανατικής καταδίκης ο Νικολάγιεφ φώναζε συνεχώς: «Με ξεγέλασαν!»
Για όσα συνέβησαν στη δίκη κατέθεσε και η παρούσα στην αίθουσα του δικαστηρίου γνωστή του Ούρλιχ. Η μαρτυρική της κατάθεση, όπως και οι προαναφερθείσες καταθέσεις του Κατσάφα, έχουν εξαφανιστεί.
- Όπως δήλωσε ο σύντροφος Κτκόφ, δεν έχει εντοπιστεί ένα σημαντικότατο έγγραφο, το ενημερωτικό σημείωμα της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. για τον αριθμό εκείνων που υπέστησαν διώξεις από τον Ιανουάριο του 1935 μέχρι τον Ιούνιο του 1941, κατά έτος και με βάση διάφορους άλλους δείκτες με συνολικό αριθμό 19.840.00 συλληφθέντες, από τους οποίους τα 7.000.000 εκτελέστηκαν στις φυλακές. Ο Ν. Κατκόφ δήλωσε πως στον φάκελο υπάρχει τάχα μόνο το δικό μου σημείωμα προς τον Ν. Σβερνίκ με την αναφορά σε 2.000.000 θύματα.
- Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας στο προσωπικό αρχείο του Στάλιν βρήκαμε ένα ιδιόχειρο έγγραφό του με καταστάσεις των δύο χαλκευμένων από τον ίδιο υποθέσεων που αφορούσαν τα κέντρα των τροτσκιστών και των οπαδών του Ζινόβιεφ στο Λένινγκραντ και στην Μόσχα. Σημειώνω μάλιστα πως αρχικά ο Ζινόβιεφ και ο Κάμενεφ αρχικά τοποθετήθηκαν από τον Στάλιν στο κέντρο του Λένινγκραντ και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στο κέντρο της Μόσχας, όπως και άλλα μέλη των φανταστικών αυτών κέντρων. Το έγγραφο αυτό μας δόθηκε από τον επικεφαλής του προσωπικού αρχείου του Στάλιν ως άκρως απόρρητο.
Η γραφολογική πραγματογνωμοσύνη της Εισαγγελίας της Ε.Σ.Σ.Δ. επιβεβαίωσε πως το χειρόγραφο ήταν ιδιοχείρως γραμμένο από τον Στάλιν. Δύο στελέχη της Διεύθυνσης Λένινγκραντ της N.K.V.D. κατέθεσαν πως το 1934, στις 3 Δεκεμβρίου, ο Στάλιν τους κάλεσε να τον επισκεφτούν μαζί με τους φακέλους των τροτσκιστών και των οπαδών του Ζινόβιεφ. Ο Στάλιν είχε επίσης στην κατοχή του μία κατάσταση με 22 πρώην στελέχη της αντιπολίτευσης, τα οποία ο επικεφαλής της Περιφερειακής Διεύθυνσης της N.K.V.D. Μεντβέντ έδωσε στον Σ. Μ Κίροφ καταστάσεις υπόπτων και περίμενε την έγκριση για τη σύλληψή τους. Ωστόσο ο Κίροφ, αρνήθηκε να υπογράψει. Παρουσία αυτών των στελεχών της N.K.V.D. ο Στάλιν κατήρτισε τον κατάλογο των μελών των τρομοκρατικών κέντρων.
Οι μαρτυρικές αυτές καταθέσεις, σύμφωνα με όσα είπε ο σύντροφος Κατκόφ, δεν υπάρχουν στον φάκελο. Με διαβεβαίωσε μάλιστα ότι το προαναφερθέν χειρόγραφο δεν είναι του Στάλιν, αλλά του Γιεζόφ.
Το φωτοαντίγραφο του σταλινικού χειρογράφου και η έκθεση πραγματογνωμοσύνης διανεμήθηκαν μαζί με την έκθεση συμπερασμάτων σε όλα τα μέλη του Προεδρείου της Κ.Ε.
Δε έχω την δυνατότητα να απαριθμήσω όλα τα στοιχεία και τα περιστατικά της φαλκίδευσης και εξαφάνισης των αποφασιστικής σημασίας εγγράφων.
Δυστυχώς, ο σύντροφος Κατκόφ και οι βοηθοί του βρέθηκαν αιχμάλωτοι των φαλκιδευμένων εγγράφων. Μετά από έξι μήνες δουλειάς, απευθύνθηκαν σε εμένα για πρώτη φορά, έχοντας έτοιμα τα συμπεράσματά τους. Αυτή η έκθεση συμπερασμάτων ουσιαστικά υπονομεύει την απόφαση του Προεδρείου της Κ.Ε. για την επανεξέταση όλων των δικών της δεκαετίας του ’30 και επιφέρει δυνατό χτύπημα στο κύρος του κόμματος την πιο υπεύθυνη περίοδο της Περεστρόικα.
Ο. Σατουνόφσκαγια.
Ρωσικά Κρατικά Αρχεία Νεότερης Ιστορίας
Κιβώτιο 5, Κατάλογος 102, Φάκελος 1000, Φύλλα 26 – 28
Πρωτότυπο, δαχτυλόγραφο.
Μετάφραση από τα Ρωσικά Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης©
